چرا آموزش باید با بازی همراه باشد؟
محبوبه اسفندیاری، مدرّس عربی و طرّاحی بازی های آموزشی
به این سؤال با سه دلیل جواب میدهم و برای هر سه دلیل مثالهایی نیز از تجارب مدت تدریسم می‌آورم:
- دلیل عَمَلی
- دلیل عِلمی
- دلیل پزشکی
دلیل عملی:
معمولاً سعی می‌کنم آموزش‌های جدید و تئوری‌ام بیشتر از ده دقیقه طول نکشد.
سه حالت فعل ماضی (گذشته) را درس داده بودم و طی آن هفت هشت دقیقه‌ی تدریس تئوری، کوچکترین صدایی نبود، همه‌ی دانش‌آموزان بادقت به من نگاه میکردند و به حرفهایم گوش میکردند. بعد از حدود ده دقیقه آموزش تئوری، گفتم: «خب، بچه‌ها بریم ادامه‌ی تمرین و یادگیری این مبحث جدید را با بازی انجام بدیم.»
از قبل وسایل بازی را که شامل حدود ۴۰۰ توپ بود که روی هرکدام یک فعل نوشته شده بود در یک سمت سالن و ۳ سبد که روی هرکدام سه عنوان فعل آموزش داده‌شده در آن جلسه‌ی درسی چسبانده شده بود، در سمت دیگر سالن قرار داده بودم.
بچه‌ها در گروه‌های خودشان قرار گرفتند، قانون بازی برای آنها گفته شد: «دوگروه دوگروه با هم رقابت میکنید و برنده‌ی هر گروه وارد مرحله‌ی بعدی بازی می‌شه، تا اینکه برنده‌ی نهایی مشخص بشه…»
با شروع آهنگ می‌بایست هر عنوان توپ را از بین ۴۰۰ توپ پیدا کنند و در سبد مناسبش قرار دهند؛
و با پایان آهنگ هر گروهی که بیشتر انتخاب درست را داشته باشد برنده‌ی آن مرحله خواهد بود.
اتفاقی که در حال رخ دادن بود صرفاً انجام بازی جهت ایجاد هیجان و لذت و سرگرمی برای دانش‌آموزان نبود، بلکه قبل‌از شروع بازی بچه‌ها با علاقه و هیجان زیادی از همدیگر مباحث درس داده شده را می‌پرسیدند، تمرین میکردند و اشکالاتشان را برطرف میکردند. فکر میکنید چرا این همه هیجان یادگیری در ساعت قبل (ده دقیقه آموزش تئوری) نبود و الان بدون اینکه منِ دبیر از آنها خواسته باشم که مطالب را مرور کنند، خودشان داوطلبانه و با اشتیاق زیاد اقدام به این کار میکردند؟
چون بچه‌ها (و نیز اغلب انسانها) بازی کردن و برنده شدن را دوست دارند و لازمه‌ی برنده شدن اجرای قوانین بازی به بهترین شکل ممکن است.
قوانین بازی چیست؟!
جواب ساده است: همان مطالب درسی تدریس شده!
و اینطوری تدریس با بازی معجزه میکند، به طوری‌که حتی کم فعالیت‌ترین و بی‌علاقه ترین دانش‌آموزان را هم به یادگیری و آموزش مشتاق و علاقه مند میکند، به حّدی که ضعیف‌ترین دانش‌آموزان به قوی‌ترین آنها تبدیل می‌شود.
۲- دلیل علمی:
طی تحقیقات علمی فراوان، محققین به این نتیجه رسیده‌اند که میزان تمرکز دانش‌آموزان در کلاس درس نهایتاً ۱۰ دقیقه است، پس اگر زمان کلاس شما ۶۰ یا ۹۰ دقیقه باشد و شما طی این زمان از ابتدا تا انتها فقط با یک شیوه، تدریس کرده باشید، نباید از دانش‌آموزتان به‌اندازه‌ی شصت یا نود دقیقه انتظار داشته باشید!
بسیار دیده شده دبیر در پایان کلاس شروع به سؤال کردن میکند و بعضی قادر به جواب دادن نیستند، و دبیر با کلی ناراحتی می‌گوید: «من این مطلب رو توی این ۹۰ دقیقه حداقل ۵ بار تکرار کردم، چرا هنوز یاد نگرفتی؟!»
به چنین معلمی باید گفت: «دوست عزیز! میزان تخصیص‌یافته به درس مهم نیست، بلکه میزان درگیری مهم است!»
شما معلم گرامی از چند روش برای آموزش، تکرار و تمرین آموزش‌هایت استفاده کردهای که دانش‌آموزی را که نهایتاً ده دقیقه تمرکز روی گفته‌های شما دارد درگیر و جذب مباحث کنی؟! کلاً از ابتدا تا انتهای کلاس با یک ریتم کلامی شروع کردهای به درس دادن! نه‌تنها از روش‌های مختلف برای تثبیت مطالب استفاده نکردی، حتی در نوع گویش خود هم تغییری ایجاد نکردهای و کلاً با یک ریتم پایین کلامی مشغول تدریس بودی!
حالا اگر این دبیر محترم از بازی‌های مختلف در تدریس خود استفاده می‌کرد و هر چند دقیقه یک بار یا در انتهای هر مبحث روش دیگری را اعمال می‌کرد، یقیناً میزان یادگیری و علاقه‌ی دانش‌آموزان تا حدّ قابل توجهی بالا می‌رفت.
۳- دلیل پزشکی از نظر متخصصین علوم اعصاب:
یک ماده‌ی شیمیایی در مغز ما وجود دارد به اسم دوپامین، که مسئول حس لذت و سرزندگی در افراد است. وجود دوپامین باعث ایجاد انگیزه، و کاهش میزان آن باعث کاهش انگیزه، شور و هیجان و احتمالاً موجب حسّ گرفتگی و کسلی و خستگی در فرد می‌شود. با وجودی که دوپامین در مغز تنظیم می‌شود، اما انجام برخی کارها می‌تواند موجب افزایش طبیعی آن در بدن گردد:
* بازی کردن
* شنیدن موزیک موردعلاقه
* و همکاری و تعاملات سازندهی جمعی
دقیقاً به همین علت است که وقتی ساعتها مشغول بازی هستیم، اصلاً احساس خستگی نمی‌کنیم و حتی متوجه گذشت زمان نمی‌شویم، اما به محض اینکه وقت مطالعه و درس خواندن می‌شود، احساس خواب‌آلودگی، گرسنگی و خستگی به سراغمان میآید!
و از همه مهمتر اینکه آموزش همراه با بازی باعث می‌شود تعامل و همکاری بین دانش‌آموزان که اکثراً به صورت گروهی انجام می‌شود بیشتر شود و همین امر باعث ایجاد ارتباط مؤثر و مهارت در کارهای جمعی در دانش‌آموزان می‌گردد که بسیار در آینده و زندگی شخصی و اجتماعی‌شان حائز اهمیت است.
